Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
Botanical Name : Phaseolus vulgaris L
English : French bean, KIdney bean, Common bean, Navy bean, Snap bean
Hindi : Rajmash, Rajma
Rajma hi French bean zam lo chi a ni a, bean kan tih thin ang hi a ni. Bean thu zingah pawh chi hrang hrang a awm thova, bean thu chikhat a ni. Rajma ah pawh chi hnih a awm a, a rah mum leh thau chi a awm a, a rah phek chi a awm bawk. Rajma rah mum (round podded type) chi hi a kawr a chhah a, hrui a ngah loh bawk (hrui hram lo) avangin a kawm hring chawhmeh atana hman (vegetable) a ni deuhva, chutih laiin a kawm phek chi erawh chu a mu lak atana chin a ni ber a, chu chu keini lo hriat ve, be mu sawl sei leh lian, senduk deuh dawra kan hmuh thin hi a ni. Hetiang hi anih avangin rajma chu a kawm hringa ei atan leh a mu (a chi) laka ei atana chin a ni.
Rajma hi tlangramah fur (kharif) laia chin a ni ber thin a. Variety tharte a lo chhuah tak zelah hian phai zawl (plain) ah pawh an lo ching uar ve ta em em a ni. A kawm hringa ei chi awm bawk mahse, pulse (be) a ngaih a ni zawk mah a, pulse zingah chuan man man ber leh a dang let laia man man zawk a ni. A hralhna lam ngaihtuaha a hlawk em avangin sum chang thlai kan tih, cash crop atan pawh hriat a hlawh chak viau a ni. Sawi tawh ang khan fur thlai atan ruah van tla ringin tlangramah chin a ni thin a, tui pek tur a awm chuan thlasik thlai (rabi) atan pawh an hmang tho. Ruah van tla ring tur chuan rabi a chin hi recommend a ni lo.
Variety :
Rajma tlangrama lo chin lar leh chin tam ber thin (traditional varieties) te chu a zam chi an ni a. An thar tlaiin a thar pawh a hlawk lo hlawm. ICAR Research Complex for NEH Region in variety tam tak lakhawmin a tha a thlang a (screening), heng a hnuaia mite chi India hmarchhak, tlangrama chin atana tha tura a ngaihte an ni.
Table : Rajma variety thate :
lam (Yield)Qtl/ha |
( maturity days) |
||
---|---|---|---|
VL 63 | A chi sen , kharif ( fur ) leh rabi ( thlasik ) a chin theih | ||
PDR 14 ( Uday) | A chi sen ( Variegated red seed) | ||
HUR 15 ( Malviya Rajmash | A chi var | ||
HUR 137 ( Malviya Rajmash 137 ) |
A chi nawinawk rawng kai senduk | ||
Utkarsh | A chi sen, bean Common Mosaic leh Leaf Crinkle natna do thei | ||
IIPR 96-4 | A chi sen duk ( deepred variegates seed ) Bean Common Mosaic leh Leaf Crinkle natna do thei. |
A chinna leilung leh a buatsaih dan :
A tlangpui thuin Rajma hi hmun tinah a chin theih mai a; amaherawhchu leidur lam (deep light texture) pH pawh 6.5-7.5 chu duhthusam a ni. Hemi awmzia chu lei nghet emaw lei tak leh par laia pek tur a ni. Rhizobium leh phophate — Solubilizing bacteria (PSB) hmanga thlai chi bual hi a thar hlawk phah thei bawk.
Table-9: Rajma leitha pek tur zat:
N | SSp aia DAP kan hman dawn chuan Kg 87- 130 a tawk, urea erawh c hu Kg 187 – 215 pe ila a tawk ang | |||
P2O5 | ||||
K 2 O | ||||
Sulphur |
Seed treatment :
Thlai tiak hlim natna laka ven nan chin dawnin thlai chite chu Fungicide, Carbendazim leh Thiram te hmanga bual hmasak tur a ni. Thlai chi Kg 1 atan damdawi 3gm hmang ila a tawk.
Tui pek :
Rajma hian tui hmuh loh (water stress) hi a tuar thei lo. Thlai chi thlak atanga a seng thleng hian lei hi a hnawng tha tur a ni a, thar tha turin tum 3-4 tal tui pek tur a ni. A pawimawh ber chu chin atanga ni 25 naa tuipek a ni (most critical stage). Chumi hnua hun pawimawh zual leh chu ni 75 naa tuipek a ni. Tlangram leh hmun khawro deuh (upland) ah phei chuan tuipek ngun a ngai zual.
Hlo thlawh :
Rajma hmun chu fai taka thlawh tur a ni ringawt. Hnim dip a haw hle, a thar 25-30% in a kiam thei. Thlai chi thlak atanga ni hnah shape leh size in a dang a pha thei lova, a kung pawh a than theih loh avangin a hniam bawk.
Control :
1) Natna vei lo, thlai hrisel atanga a chi lak tur.
2) Natna a lo lan veleh insecticide Metasystox 0.2% / Rogor 0.2% or Malathion 0.3% in a theh darhtu rannung thah nan kah tur. Chutiang vei kung chu paiha, hal ral tur.
Thlai seng : Thlai seng hunin a hnah engin a til a. Be kawmte pawh engin buhpawl (pawl) rawng a lo pu thin. A hun takah seng tur a ni a, tlai chuan be kawm a puak keh a, a riralin a bo thlau nasa thei. Hei hi pumpelh tur. Variety hrang hrang thar hlawk dan chu phek hmalamah tih lan a ni.
Intercropping : : Rajma hi thlai dang nen tum khatah chin kar thlak emaw a chin kar thelh theih a. Alu leh antamte hi intercrop atan an hmang. Thlai dang nen pawh chin pawlh theih a ni.
Crop rotation : India hmarchhakah hian rajma hi eng thlai nen pawh hian a chin chhawk theih. Kharif a chin hi tlangramah chuan a tha zawk a, chuvangin thlai dang nena chin chhawk tura thlante chu
Vaimim – Rajma – Mung
Buh – Buh – Rajma
Buh – Rajma – Mung / Black gram
Buh – Alu+Rajma – Mung / Black gram
Buh - Antam – Vaimim
Buh - Antam – Rajma – Mung / Black gram
Rajma – Vegetable – Buh
Source : Lalthanzuala
MSc.(Ag) ,Agro, PG Dip.Agmark
Thlai chin dan VOL.II
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Mizoram
Page No : 43 - 53
First Edition-2017